Chính phủ Nhật Bản, phối hợp cùng khu vực tư nhân, đang chuẩn bị khởi động một dự án phát triển hệ thống trí tuệ nhân tạo (AI) quốc gia với tổng quy mô đầu tư lên tới khoảng 3.000 tỷ yên (tương đương 19 tỷ USD). Thông tin được báo Yomiuri đăng tải, dẫn nguồn từ dự thảo kế hoạch chính sách của chính phủ.

Dự án được xem là bước đi chiến lược nhằm thu hẹp khoảng cách công nghệ AI giữa Nhật Bản với Hoa Kỳ và Trung Quốc – hai quốc gia hiện đang dẫn đầu thế giới trong lĩnh vực này.

SoftBank dẫn dắt liên minh phát triển AI quốc gia

Theo kế hoạch, vào mùa xuân tới, tập đoàn SoftBank cùng hơn 10 doanh nghiệp lớn của Nhật Bản sẽ thành lập một công ty mới để phát triển mô hình AI nền tảng (foundation model) lớn nhất từng được xây dựng trong nước.

Doanh nghiệp mới sẽ hoạt động dưới vai trò dẫn dắt của SoftBank, quy tụ khoảng 100 chuyên gia AI được tuyển chọn thông qua các cuộc thi chuyên môn. Đội ngũ này bao gồm các kỹ sư của SoftBank và các nhà phát triển đến từ công ty công nghệ AI hàng đầu Nhật Bản là Preferred Networks.

Mục tiêu của dự án là xây dựng một mô hình AI có quy mô khoảng 1.000 tỷ tham số, ngang tầm với các mô hình tiên tiến nhất hiện nay tại Mỹ và Trung Quốc. Mô hình này dự kiến sẽ được mở cho các doanh nghiệp Nhật Bản, cho phép tùy chỉnh theo từng nhu cầu cụ thể, từ sản xuất công nghiệp, logistics cho đến robot và tự động hóa.

Nhà nước hỗ trợ hạ tầng và dữ liệu huấn luyện

Do chi phí đầu tư lớn, Chính phủ Nhật Bản sẽ trực tiếp hỗ trợ một phần kinh phí, tập trung vào hạ tầng tính toán và dữ liệu huấn luyện AI.

Cụ thể, chính phủ dự kiến đầu tư khoảng 1.000 tỷ yên (6,3 tỷ USD) trong vòng 5 năm, bắt đầu từ năm tài chính 2026. Trong dự thảo ngân sách năm 2025 cho năm tài chính 2026, hơn 300 tỷ yên (1,9 tỷ USD) được phân bổ cho các khoản chi liên quan đến dự án AI quốc gia.

Về phía khu vực tư nhân, SoftBank có kế hoạch đầu tư khoảng 2.000 tỷ yên (12,7 tỷ USD) trong vòng 6 năm để xây dựng và vận hành các trung tâm dữ liệu quy mô lớn, phục vụ việc huấn luyện và triển khai AI.

Hiện tập đoàn này đang xây dựng các trung tâm dữ liệu tại Tomakomai (Hokkaido) và Sakai (Osaka), dự kiến đưa vào vận hành trong năm tài chính 2026. Đây được kỳ vọng sẽ trở thành xương sống hạ tầng cho hệ sinh thái AI quốc gia của Nhật Bản.

AI và bài toán cạnh tranh, an ninh quốc gia

Chính phủ Nhật Bản nhấn mạnh rằng AI không chỉ là công nghệ, mà còn là yếu tố ảnh hưởng trực tiếp tới năng lực cạnh tranh công nghiệp và an ninh quốc gia. Việc phụ thuộc quá nhiều vào công nghệ AI từ nước ngoài được đánh giá là tiềm ẩn rủi ro chiến lược trong dài hạn.

Chính vì vậy, dự án AI quốc gia được xem là một phần trong chiến lược đảm bảo chủ quyền công nghệ, đồng thời tạo nền tảng cho các sản phẩm và dịch vụ mới, qua đó kích thích nhu cầu nội địa và bù đắp cho khoản đầu tư quy mô lớn.

Nhật Bản đẩy mạnh AI trong bộ máy hành chính

Song song với dự án AI quốc gia, chính phủ Nhật Bản cũng đang tăng tốc ứng dụng AI vào hoạt động hành chính công. Mới đây, chính quyền công bố kế hoạch triển khai công cụ AI tạo sinh mang tên Gennai, do Cơ quan Kỹ thuật số phát triển.

Gennai được thiết kế để hỗ trợ các nhiệm vụ phức tạp như soạn thảo câu trả lời cho các phiên chất vấn tại Quốc hội, vốn là nguyên nhân chính gây áp lực công việc kéo dài đối với đội ngũ công chức trung ương.

Theo thống kê của Cơ quan Nhân sự Quốc gia, công chức tại các cơ quan trung ương Nhật Bản phải làm thêm trung bình 376 giờ mỗi năm, cao gấp đôi so với các cơ quan ngoài trung ương. Phần lớn thời gian này dành cho việc chuẩn bị các bản dự thảo phản hồi chi tiết, với nhiều kịch bản khác nhau để đối phó với các câu hỏi phát sinh từ nghị sĩ.

AI giúp giảm tải áp lực cho công chức

Với Gennai, AI sẽ tham gia trực tiếp vào quá trình xây dựng bản nháp câu trả lời, bao gồm cả việc dự đoán các câu hỏi tiếp theo. Các công chức sẽ đóng vai trò kiểm tra, chỉnh sửa và hoàn thiện văn bản cuối cùng nhằm đảm bảo độ chính xác và phù hợp về mặt chính trị.

Do được phát triển nội bộ, Gennai có thể truy cập vào một số nguồn dữ liệu nhạy cảm như biên bản họp Quốc hội, yêu cầu chính thức từ nghị sĩ và kho lưu trữ các câu trả lời trước đây – điều mà các công cụ AI thương mại không được phép tiếp cận.

Ngoài soạn thảo văn bản, Nhật Bản cũng lên kế hoạch mở rộng AI sang các lĩnh vực như sàng lọc hồ sơ và cấp phép, trong đó có chương trình thí điểm đánh giá doanh nghiệp xin chứng nhận môi trường làm việc thân thiện với phụ nữ và phụ huynh có con nhỏ.

Kết luận

Việc đầu tư hàng chục tỷ USD cho AI quốc gia, đồng thời đưa AI vào lõi vận hành của bộ máy hành chính, cho thấy Nhật Bản đang theo đuổi một chiến lược AI toàn diện, vừa mang tính công nghệ, vừa mang tính thể chế.

Nếu các dự án này thành công, Nhật Bản không chỉ thu hẹp khoảng cách với Mỹ và Trung Quốc, mà còn có thể trở thành hình mẫu về cách một quốc gia phát triển sử dụng AI để giải quyết bài toán cạnh tranh, nhân lực và hiệu quả quản trị trong kỷ nguyên số.