Bốn năm, kể từ khi đại dịch Covid bùng phát từ thành phố Vũ Hán (Trung Quốc) ra thế giới, đã trở thành một chuỗi bi kịch cho nền kinh tế toàn cầu. Năm 2023 là năm đầu tiên kể từ năm 2019 tương đối suôn sẻ, nghĩa là không có sự lặp lại của đại dịch năm 2020, những nút thắt cổ chai trong chuỗi cung ứng năm 2021 hay xung đột Nga - Ukraine năm 2022. Đến nay, những hậu quả tài chính của xung đột Israel vẫn được kiểm soát trong khu vực, nhưng điều đó có thể thay đổi.
Nền kinh tế toàn cầu vẫn chưa thực sự ổn định khi năm 2024 bắt đầu. Dưới đây là một vài điều đáng chu ý cần theo dõi trong năm tới:
Các ngân hàng Trung ương bắt đầu giảm lãi suất
Sau liều thuốc tăng lãi suất mạnh tay của các ngân hàng trung ương lớn trên thế giới (ngoại trừ Nhật Bản), lạm phát rốt cuộc cũng chịu cúi đầu. Lạm phát đang trên đà giảm ở các nền kinh tế phát triển và đến nay, những tác dụng phụ của liều thuốc không quá tệ như lo ngại vào năm ngoái. Nhưng với đà suy thoái đang diễn ra ở Mỹ và nguy cơ suy thoái rình rập ở Anh và Khu vực đồng euro, thì câu hỏi đang được thảo luận: Khi nào lãi suất giảm? Ngân hàng trung ương nào sẽ ra tay trước?
Neil Shearing, nhà kinh tế trưởng của Capital Economics, cho rằng Fed có thể hành động nhanh hơn Ngân hàng Trung ương Châu Âu (ECB) mặc dù triển vọng tăng trưởng ở Khu vực đồng euro "tồi tệ hơn đáng kể".
Ông nói thêm, lịch sử và kinh nghiệm gần đây cho thấy ECB vốn dĩ cứng rắn hơn Fed. Trong khi lạm phát Anh giảm nhanh hơn dự kiến, Ngân hàng Anh khó lòng duy trì mãi thái độ "cẩn trọng thái quá" đối với việc cắt giảm lãi suất. Thị trường hiện kỳ vọng tới 6 lần cắt lãi suất trong năm, đưa lãi suất cơ bản từ 5,25% xuống 3,75%.
Từ màn hạ nhiệt lạm phát đến cuộc đua giảm lãi suất, sân khấu kinh tế 2024 hứa hẹn nhiều kịch tính. Cùng theo dõi xem "chiếc ghế nóng" đầu tiên trong cuộc đua hạ lãi suất sẽ thuộc về ai?
Nỗi lo khủng hoảng của các nước đang phát triển
Cơn ác mộng nợ nần cho các quốc gia nghèo nhất thế giới vẫn chưa có dấu hiệu buông tha kể từ đại dịch. Thứ họ phải gánh chịu chẳng khác nào cú đấm kép: tăng trưởng kinh tế èo ạch và lãi suất phi mã. Những nước vay mượn nợ Mỹ rủng rỉnh hồi thập niên 2010 giờ phải đối mặt với khoản trả nợ kỷ lục. Ngân hàng Thế giới cảnh báo, chỉ trong 3 năm qua đã có 18 trường hợp vỡ nợ chính phủ - con số vượt trội cả hai thập kỷ trước cộng lại.
Ai Cập, Ethiopia, Kenya, Lebanon và Pakistan chỉ là một vài cái tên trong danh sách những kẻ bị xiềng xích bởi nợ nần. Gói cứu trợ nợ mà Nhóm các nước công nghiệp phát triển hàng đầu thế giới (G20) thiết lập năm 2020 chỉ mang lại hiệu quả hạn chế cho một số ít quốc gia. Do đó, chuyên gia kinh tế trưởng của Ngân hàng Thế giới, Indermit Gill, cảnh báo: “Mức nợ kỷ lục và lãi suất cao đã đẩy nhiều quốc gia đến bờ vực khủng hoảng."
Argentina, dưới sự lãnh đạo của tân Thủ tướng cánh hữu Javier Milei với mức lạm phát vượt ngưỡng 140%, là một trường hợp điển hình đáng chú ý.
Trong năm 2024, cuộc chiến chống lạm phát và gỡ rối nợ nần sẽ là những vở kịch kinh tế đầy căng thẳng. Liệu các quốc gia nghèo có thoát khỏi vòng xoáy nợ nần? Ai sẽ là "kẻ thắng" trong cuộc đua giảm lãi suất?
Kịch bản "thả thính" thuế trước bầu cử
Trước sức ép từ các cuộc thăm dò ý kiến, chính phủ Anh khó tránh khỏi việc phải sử dụng lại chiêu bài cũ: giảm thuế để lấy lòng dân. Sau khi cắt giảm bảo hiểm quốc gia hồi tháng 11, Bộ trưởng Tài chính Jeremy Hunt sẽ tiếp tục "múa rìu" bằng giảm thuế thu nhập trong phiên họp ngân sách sắp tới. Cuộc tổng tuyển cử dù muộn nhất cũng phải diễn ra vào tháng 1 năm 2025, nhưng cả phe Bảo thủ và Lao động đều đã rục rịch soạn thảo cương lĩnh, sẵn sàng cho một cuộc bầu cử chớp nhoáng vào mùa xuân.
Hunt có thể biện minh cho việc giảm thuế bằng tình hình tài chính tốt hơn của chính phủ nhờ lãi suất thị trường giảm và lạm phát hạ nhiệt, từ đó giảm bớt gánh nặng lãi nợ. Tuy nhiên, Viện Nghiên cứu Ngân sách cho rằng để đảm bảo đủ ngân sách, chính phủ sẽ phải tiến hành cắt giảm chi tiêu công sau bầu cử, một điều mà họ đánh giá là không thực tế. Bất kỳ ai trở thành Bộ trưởng Tài chính trong nhiệm kỳ tới cũng sẽ phải đối mặt với những quyết định khó khăn ngay từ đầu.
Bão tố từ chiến tranh lạnh leo thang giữa Mỹ - Trung Quốc
Không chỉ nước Anh, cuộc chạy đua trên chính trường còn diễn ra sôi động tại Mỹ với cuộc bầu cử tổng thống vào tháng 11. Với tình hình hiện tại, khả năng tái đấu giữa Joe Biden và Donald Trump là rất cao. Dù ai thắng cử, quan hệ Mỹ-Trung cũng khó có thể cải thiện khi thế giới đang phân mảnh thành các khối đối địch và vùng ảnh hưởng riêng.
Tăng trưởng kinh tế Mỹ trong nửa đầu 2024 có thể sẽ khiến nhiều người thất vọng do ảnh hưởng của những lần tăng lãi suất trước đó. Trong khi đó, đà phục hồi hậu phong tỏa của Trung Quốc đang chững lại. Bắc Kinh đang đối mặt với những khó khăn lớn: thị trường bất động sản lao dốc, tỉ lệ thất nghiệp thanh niên tăng cao, nhu cầu xuất khẩu giảm sút và một Mỹ ngày càng theo chủ nghĩa bảo hộ.
Trong năm 2024, chiến tranh lạnh giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới có nguy cơ trở nên gay gắt hơn khi cả Mỹ và Trung Quốc đều hướng nội. Rủi ro lớn nhất là chiến tranh lạnh leo thang thành xung đột nóng với một cuộc xâm lược Đài Loan của Trung Quốc. Đây sẽ là sự kiện có tác động kinh tế lớn hơn nhiều so với cuộc chiến Nga-Ukraine.
Những diễn biến trong cuộc bầu cử Mỹ, cùng với mối quan hệ Mỹ-Trung và tình hình Đài Loan, sẽ là những điểm nóng kinh tế đáng theo dõi trong năm 2024. Chúng hứa hẹn sẽ mang đến những bất ổn, thách thức và có thể cả những bất ngờ cho nền kinh tế toàn cầu.
Cuộc đua AI bùng nổ
Một trong những chiến trường cạnh tranh khốc liệt nhất giữa Mỹ và Trung Quốc là cuộc đua phát triển trí tuệ nhân tạo tổng hợp (generative AI) – công nghệ có thể tạo văn bản, video và các dạng nội dung khác gần như tức thời. Nhiều chuyên gia coi generative AI là bước đột phá tiếp theo, sánh ngang với sức mạnh hơi nước, điện và internet: một công nghệ đa năng sẽ biến đổi cả nền kinh tế và xã hội.
Năm 2023 đã chứng kiến sự bùng nổ của generative AI, và đà tăng trưởng mạnh mẽ này sẽ tiếp tục trong năm 2024. Mặt tích cực, AI hứa hẹn giúp các quốc gia vượt thoát khỏi giai đoạn trì trệ kinh tế kéo dài, với lợi ích lớn nhất dành cho những ai đi đầu trong cuộc đua. Tuy nhiên, mặt hạn chế cũng khiến nhiều người lo ngại: hậu quả của AI chưa được tính toán kỹ lưỡng, “cỗ máy thông minh” có thể dẫn đến tập trung của cải và quyền lực, phá hỏng thị trường lao động, ảnh hưởng đến bầu cử và thậm chí đặt ra mối đe dọa hiện sinh cho con người.
Năm tới, các nhà hoạch định chính sách sẽ phải đối mặt với thách thức lớn: xây dựng khung pháp lý điều chỉnh công nghệ mới này. Một số vấn đề then chốt cần giải quyết là: ngăn chặn tập trung lợi ích vào tay một số ít công ty công nghệ lớn, tái đào tạo lực lượng lao động và ngăn chặn việc sử dụng generative AI để tạo nội dung giả mạo.
Cuộc đua AI giữa Mỹ và Trung Quốc, cùng với những thách thức liên quan đến quyền riêng tư, đạo đức và việc đảm bảo lợi ích được phân bổ công bằng, sẽ là những diễn biến kinh tế đáng chú ý nhất trong năm 2024. Chúng hứa hẹn sẽ mang đến những đổi thay, thách thức và cả những bất ngờ cho tương lai của thế giới.
Bóng đen xung đột Trung Đông làm giá dầu tăng
Khi Hamas chọn dịp kỉ niệm 50 năm chiến tranh Yom Kippur để tấn công Israel, nỗi sợ giá dầu thô nhảy vọt như năm 1973 đã bùng lên, nhưng may mắn điều đó không xảy ra. Giá dầu thô Brent tăng từ 84,58 USD lên đỉnh gần 94 USD trước khi giảm trở lại nhờ hy vọng chiến tranh sẽ được kiềm chế trong Gaza. Tuy nhiên, những tuần gần đây lại xuất hiện dấu hiệu căng thẳng leo thang thành xung đột toàn diện hơn ở Trung Đông.
Hai hãng vận container lớn nhất thế giới, AP Møller-Mærsk và Hapag-Lloyd, đã chuyển hướng tàu đi vòng qua Châu Phi sau hành động của lực lượng vũ trang do Iran hậu thuẫn. Rủi ro tiềm ẩn rất rõ ràng. Khoảng 10% lượng dầu thô đi qua Biển Đỏ trong nửa đầu năm 2023, trong khi việc đóng cửa Eo biển Hormuz sẽ chặn đứng khoảng 20% nguồn cung toàn cầu.
Mặc dù nền kinh tế thế giới phụ thuộc vào dầu ít hơn so với 50 năm trước, nhưng việc gián đoạn nguồn cung kéo dài sẽ đẩy giá dầu thô lên trên 100 USD một thùng và dẫn đến một đợt lạm phát mới.
Lời kết
Nhìn chung, kinh tế thế giới năm 2024 sẽ là một năm đầy thách thức và bất ổn. Lạm phát vẫn là mối đe dọa lớn, và các ngân hàng trung ương sẽ phải tiếp tục tăng lãi suất để kiềm chế đà tăng giá. Điều này sẽ làm chậm đà tăng trưởng kinh tế, đặc biệt là ở các quốc gia đang phát triển.
